دگرسازی یا بازسازی طرح های جامع

طرح های جامع و تفصیلی، مجموعه های شهری، ناحیة شهری، طرح های موضعی و موضوعی، طرح های نوسازی و بهسازی و در دو سال اخیر سه تجربة طرح های راهبرد توسعه قزوین، بندر انزلی و شاهرود، مالامال از نمودها و فرانمودهای شهری اند. طرح راهبردی توسعه شهر قزوین که توسط نگارنده و با دیدگاه متفاوت و نقد روش های نمودگرا انجام شد، هرگز نمونه ای موفق به شمار نمی آید ولی تلاشی است مقدماتی (با بهره گیری از طرح پیشین دانشگاه امام خمینی و نظر سنجی های کارشناسی و اجتماعی در این شهر) برای بیرون آمدن از بن بست ها و تله های نمودگرایی که سبب ایجاد بحران در برنامه ریزی، طراحی و مدیریت شهری ایران شده است. این بحران نشان می دهد که تأمل و تفکر درباره شهر، اغلب اوقات حتی از روش ارسطویی، که در صدد کشف قوانین اساسی در روندها و جریان های مشهود بود، عقب تر است. نمودهای شهری که در مطالعات طرح جامع و به ویژه سه طرح جامع تهران (1349، 1370 (ساماندهی) و 1385- مصوب 1386) مشهودند، عبارت است از : شبکه اصلی معابر، سازمان فضایی (شامل مراکز شهری، منطقه ای، ناحیه ای)، پهنه بندی (شامل پهنه های سکونت، فعالیت و حفاظت) که هریک از حیث ساخت، سطوح، سرانه و تراکم ساختمانی بررسی می شوند. اما نمودهای دیگری که منتهای ژرف اندیشی این طرح ها بوده اند، عبارت است از : جمعیت (برحسب محله ها و طبقه بندی تراکم جمعیتی) و فعالیت های اصلی اقتصادی و اجتماعی. این نمودها می توانند واقعیت هایی را بیان کنند، اما پرده از راز زندگی شهری و آن نیروهای پدید آورنده شهر بر نمی دارند. شاید این نمودها تاحدی بیانگر لایه های پنهانی جامعه شهری باشند، اما ژرف و کاونده نیستند و توان کشف رابطه های اجتماعی- اقتصادی لایه های پنهان شهر را ندارند لذا همچنان حقیقت شهر ناخوانده باقی می ماند. اهتمام فراوان برای نوسازی بافت های فر سوده و فقیرنشین، ساماندهی خدمات شهری ناموثر، حل معضلات  ترافیکی و ...، در طرح جامع سال 1385 تهران مورد توجه جدی بوده است. اما ایده کارشناسی برای حل این مسائل در طول عمر آینده طرح جامع، ناممکن است مگر آن که تحول و بازبینی آن به طور مستمر، روشمند و مبتنی بر اندیشه صورت پذیرد.